Hemoglobin A1C (HbA1C) testi nedir? Nasıl yapılır, ne işe yarar?
HbA1c, diyabet hastalarının teşhis ve takibine yardımcı olmak için kullanılan bir kan testidir. Hemoglobin A1c, glukohemoglobin ya da glikozillenmiş hemoglobin isimleriyle de bilinir. HbA1c testi, önceki 8 ila 12 haftadaki ortalama kan şekeri düzeyleri hakkında bilgi verir ve uzun süreli kan şekeri kontrolünün bir göstergesidir. Test ile kırmızı kan hücrelerinde tutulan glikoz miktarı gösterilir. Günün herhangi bir saatinde yapılabilir ve öncesinde açlık gibi özel bir hazırlık gerektirmez.
HbA1c nedir?
HbA1c, glislenmiş hemoglobin olarak da bilinir ve vücutta bulunan glikoz (şeker) moleküllerinin kırmızı kan hücreleri tarafından tutulması ile oluşur. Vücutta kullanılmayan fazla şeker kırmızı kan hücrelerine yapışarak HbA1c şeklinde kanda birikir. Kırmızı kan hücreleri yaklaşık olarak 2-3 ay boyunca aktiftir ve bu nedenle Hga1c ölçümü üç aylık aralıklarla yapılır.
HbA1c normal değeri
HbA1c için ideal aralık veya hedef HbA1c düzeyi kişiden kişiye değişiklik gösterir. Normal değerler yaşa, diyabetin tipine ve diğer sağlık koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu nedenle kişi kendisi için normal seviyelerin ne olduğunu doktora danışılmalıdır. mmol / mol mol başına milimol anlamına gelir ve birçok merkezde 2009 yılından beri glikozile hemoglobin seviyeleri için standart ölçüm olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önce daha çok yüzde şekilde değerler kullanılmıştır. Aşağıda belirtilen aralıklar genel anlamda fikir sahibi olmak için incelenebilir:
-53 mmol / mol veya daha az olması, çok sağlıklı bir HbA1c seviyesidir.
-54 mmol / mol ile 63 mmol / mol arasındaki değerler makul kabul edilir. Fakat iyileştirilmesi için çalışılması gerekir.
-64 mmol / mol ile 86 mmol / mol arasındaki değerler kişinin ortalama kan şekeri seviyelerinin çok yüksek olduğunu gösterir.
-86 mmol / mol üstünde ise kan şekeri seviyelerinin aşırı yüksek olduğuna ve acil işlem yapılması gerektiğine işaret eder.
HbA1c sonuçları yüzde olarak da hesaplanır. Tipik sonuçlar aşağıdaki gibidir:
-Normal: %5,7'nin altında
-Prediyabet: % 5.7 ile 6.4 arasında
-Diyabet: %6.5 veya daha yüksek
Şeker hastalığı olan bireylerde hastalığın kontrolü için HbA1c seviyesinin %7'nin altında tutulması tavsiye eder.
Glukoz basit şeker olarak da bilinen monosakkarit grubu bir karbonhidrattır. Diğer önemli basit şekerlerler arasında ise fruktoz, galaktoz ve riboz bulunur. Kan şekeri olarak da isimlendirilen glukoz, vücut mekanizmalarını çalışır durumda tutmak için anahtar rol oynayan bir moleküldür. Glukoz seviyeleri optimal olduğunda kişide herhangi bir belirti görülmez. Ancak seviye önerilen sınırların dışına çıktığında çeşitli şikâyetlere neden olarak kendisini belli eder.
Glukoz içeren besinler tüketildiğinde vücudumuz hemen glikozu işlemeye başlar. Enzimler, pankreas hormonlarının kontrolü ile yıkım işlemini başlatır. İnsülin ve glukagon gibi hormonları üreten pankreas vücudun glukozu işlemesinde anahtar rol oynar. Bu hormonların düzeyinde değişikliklere neden olan herhangi bir sağlık problemi kan şekeri seviyelerinin değişmesiyle sonuçlanır. Kan glukoz seviyelerinin yüksek olması durumunda diyabet, çok düşmesi sonucunda ise hipoglisemi adı verilen sağlık sorunu ortaya çıkar. Kandaki glikoz miktarını ölçmek için şu testler kullanılabilir:
-Rastgele kan şekeri seviyesi ölçümü
-Açlık kan şekeri seviyesi ölçümü
-HbA1c kan testi
-Oral glukoz tolerans test
-Kan şekeri için idrar testi
HbA1c ve Diyabet ilişkisi
HbA1c diyabet tanısı için tarama testi olarak ya da zaten tanı almış bireylerde kan şekerinin uzun vadeli durumunu düzenli olarak izlemek için kullanılır. Bununla birlikte, sadece hamile kadınları etkileyen bir tür diyabet olan gestasyonel diyabet veya çocukları etkileyen diyabetin teşhisi için kullanılmaz. Anemi veya başka bir kan bozukluğu olanlarda HbA1c testi ile diyabet teşhisi doğru sonuç vermeyebilir. Bu hastalıklardan birine sahipseniz ve şeker hastalığı için risk altındaysanız, doktorunuz farklı testler önerebilir. Diyabetik hastalarda HbA1c seviyesinin %7'nin altında tutulması hedeflenir. Diyabet durumunda ideal olan, HbA1c seviyesinin 48 mmol / mol (% 6.5) veya altında olmasıdır. Tip 2 diyabet geliştirme riski altında olan bireyler için ise hedeflenen HbA1c düzeyleri farklıdır. Diyabet için risk altında olduğu belirlenen kişilerde hedeflenen glikozile hemoglobin seviyeleri 42 mmol / mol'ün (% 6) altında olmalıdır.
Kanda bulunan çok fazla şeker kan damarlarına zarar verir. Damarlarda oluşan hasar ise gözler, ayaklar, böbrekler ve diğer çeşitli organlarda problemlere neden olabilir. Bununla birlikte şeker hastalığı nedeniyle insülin tedavisi gören bireylerde HbA1c seviyesi çok düşükse, hipoglisemi riski yüksektir. Kan şekerinin normalin altına düşmesi olan hipoglisemi, insülin doz ve sıklığında değişiklik yapılmasını gerektirir.
Yapılan bir dizi çalışma yüksek HbA1c seviyesini azaltmanın birçok faydası olduğunu göstermiştir. Bu çalışmalarda HbA1c'de mmol olarak 11 birime eşdeğer bir azalma ile şu faydalar elde edildiği tespit edilmiştir:
-Kalp yetmezliği riskinde %16 oranında azalma
-Kalp krizi riskinde % 14 azalma
-İnme riskinde %12 azalma
-Diyabete bağlı ölüm riskinde %21 azalma
-Tüm nedenlerden dolayı ortaya çıkan ölüm riskinde %14 azalma
-Uzuv kaybı riskinde %43 azalma
-Küçük kan damarı hastalığı riskinde %37 azalma (Örneğin retinal kan damarı hastalığı görme kaybına neden olur)
HbA1c düzeyi neden yükselir?
Kanda bulunan şekere glukoz denir. Kan şekeri yüksekliğinin uzun süre devam etmesi sonucu kanda fazla glukoz biriktiğinde bunlar kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobine bağlanır. HbA1c testi hemoglobine ne kadar glukoz bağlandığını ölçer. Kırmızı kan hücreleri yaklaşık 3 ay yaşar, bu nedenle test son 3 aydaki ortalama kan glukoz seviyesini gösterir. Glikoz seviyeleri son haftalarda yüksek seyrederse, hemoglobin A1c testinden elde edilen sonuç normalden daha yüksek çıkar.
Kan şekeri değerleri
Sağlıklı bireylerin çoğu için normal kan şekeri seviyeleri aşağıdaki gibidir:
Açlık kan şekeri: 4,0 ila 5,4 mmol / L (72 ila 99 mg / dL)
Tokluk kan şekeri(Yemek yedikten 2 saat sonra): 7.8 mmol / L (140 mg / dL)
Gizli şeker nedir?
Kan şekeri seviyelerinin normalden yüksek olduğu, ancak diyabet olarak adlandırılacak kadar yüksek olmadığı durumlarda gizli şeker ya da prediyabetten söz edilir. Tip 2 diyabet gelişen kişilerde genellikle öncesinde gizli şeker görülür. Gizli şekeri olan kişilerin tip 2 diyabet geliştirme riski normal popülasyona göre daha yüksektir. Gizli şeker, ayrıca kalp hastalığı veya felç dahil diğer bazı sağlık problemleri için de risk artışına neden olur.
HbA1c yüksekliği ne tür sorunlara yol açar?
HbA1c yüksekliği, kontrolsüz kan şekerinin göstergesi olduğundan yüksek seyretmesi kan damarları ve sinirlerde hasara neden olabilir. Kontrolsüz şeker hastalığına bağlı vücutta oluşan hasarlar komplikasyon olarak adlandırılır. HbA1c yüksekliğine bağlı oluşabilen komplikasyonlar şu şekilde sıralanabilir:
-İskemik inme riskinde artış
-Retinopati: Gözlerin hasar görmesi
-Nefropati: Böbreklerde hasar oluşumu
-Nöropati: Sinirlerin hasar görmesidir. Sinirlerdeki hasar sebebiyle bacaklarda duyu kaybı ve erkeklerde erektil disfonksiyon gelişebilir.
-Vücutta gelişen bakteri ve mantar enfeksiyonu sıklığının artması
HbA1c testi nedir?
Hemoglobin A1c (HbA1c) testi, hemoglobine bağlı kan şekeri (glikoz) miktarını ölçen testtir. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinin, akciğerlerde vücudunun geri kalanına oksijen taşıyan kısmıdır. HbA1c testi, hemoglobine bağlı ortalama glikoz miktarının son üç aydır ne olduğunu gösterir. Bu üç aylık bir ortalamanın göstergesidir, çünkü kırmızı kan hücrelerinin ömrü 3 aydır. HbA1c seviyeleri yüksekse, bu diyabet hastalığının sonucu olabilir. Diyabet; kalp hastalığı, böbrek hastalığı ve sinir hasarı gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabilen kronik sistemik bir rahatsızlıktır.
HbA1c testi neden yapılır?
İnsan vücudundaki kırmızı kan hücrelerinin yaşam süreleri ortalama olarak 8-12 hafta olduğu için ölçülen HbA1c düzeyi, bu süre zarfında ortalama kan glikoz seviyelerini yansıtmak için kullanılabilir. HbA1c testi uzun süreli kan glukoz kontrolünü değerlendirmek için yapılan yararlı bir testtir.
HbA1c testi ne zaman istenir?
Şeker hastalığı tanısı koymak için HbA1c testi istenebilir. Ayrıca diabetes mellitus tanısı olan herkese yılda en az bir kez HbA1c testi yapılır. Bazı bireylerde test daha sık tekrarlanır. Yakın zamanda diyabet ilacı değiştirilenlerde de sıklıkla HbA1c testi istenir.
HbA1c testi ne işe yarar?
Yetişkinlerde diyabet veya prediyabet kontrolü için HbA1c testi kullanılabilir. Prediyabet kan şekeri seviyelerinin kisinin diyabet riski altında olduğunu göstermesidir. Zaten şeker hastası olanlarda ise HbA1c testi glikoz seviyesinin izlenmesi ve diyabet durumunun kontrol edilmesine yardımcı olabilir.
HbA1c test sonucu ne anlama gelir?
HbA1c testi, hemoglobine bağlı kan şekeri (glikoz) miktarını ölçer. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinin, akciğerlerinden vücudunun geri kalanına oksijen taşıyan kısmıdır. HbA1c testi, hemoglobine bağlı ortalama glikoz miktarının son üç aydır ne olduğunu gösterir. Bu üç aylık bir ortalamadır, çünkü bu zaman dilimi tipik olarak kırmızı kan hücresinin yaşadığı süredir. HbA1c seviyeleriniz yüksekse, bu şeker hastalığınız olduğu anlamına gelebilir.
HbA1c testi nasıl yapılır?
HbA1c testi için öncesinde aç kalma gibi özel hazırlıklara ihtiyaç yoktur. Testi yapmak için küçük bir enjektör yardımıyla koldaki bir toplardamardan kan örneği alınır. Bu şekilde test tüpü veya flakon içine alınan az miktardaki kan, test için yeterlidir. Kan alımı sırasında iğnenin yerleştirildiği yerde hafif ağrı veya morarma gibi bazı basit yan etkiler görülebilir. Fakat bu şikâyetler kişide herhangi bir pıhtılaşma sorunu yoksa sıklıkla hızlı bir şekilde kaybolur.
Kimler HbA1c testi yaptırmalı?
Aşağıda sıralanan diyabet belirtileri varsa, HbA1c testine ihtiyacınız olabilir:
-Artan susuzluk
-Normale göre daha sık idrara çıkma
-Bulanık görme
-Halsizlik
-Yorgunluk
Şeker hastalığı için risk grubunda bulunan bireylerde de HbA1c testi yapılabilir. Diyabet için risk faktörleri şunları içerir:
-Fazla kilolu veya obez olmak
-Yüksek tansiyon hastası olmak
-Kalp hastalığı bulunmak
-Fiziksel hareketsizlik
HbA1c seviyesini etkileyen faktörler
HbA1c düzeyi normal yaşam süresine sahip kırmızı kan hücreleri olan bireyler için doğru sonuç verir. Bu sebeple eritrosit (Kırmızı kan hücresi) yaşam süresini kısaltan tüm durumlarda HbA1c düzeyi azalır.
HbA1c seviyeleri aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok faktörden dolayı değişebilir:
-Steroid ya da başka bir ilaç kullanımı
-Aşırı stres ya da depresyon
-Demir eksikliğine bağlı kansızlık
-Bazı kan hastalıkları (Orak hücreli anemi, Talasemi)
-Yakın dönemde ciddi kan kaybı
-Böbrek yetmezliği
-Fazla miktarda aspirin kullanımı
-Hipertrigliseridemi
-Hiperbilirubinemi
-Kronik alkolizm
-Opiat grubu ilaçların kullanımı
-E ve C vitamini kullanımı
Kaynakça:
https://www.healthnavigator.org.nz/health-a-z/h/hba1c-testing/
https://www.diabetes.co.uk/what-is-hba1c.html
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3819436/
https://www.diabetes.org.uk/guide-to-diabetes/managing-your-diabetes/hba1c
https://www.healthdirect.gov.au/hba1c-test
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2769874/
https://www.rlbuht.nhs.uk/departments/medical-specialisms/diabetes/blood-glucose-and-hba1c/
http://diabetcemiyeti.org/var/cdn/c/c/hb_a1c_herkes_icin_kullanilabilir_mi_abdullah_taslipinar.pdf
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4933534/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3401751/
https://www.racgp.org.au/afp/2012/januaryfebruary/hba1c-and-monitoring-glycaemia/
