BESİN OLARAK VE BESİN YAPIMINDA LİKENLER
BESİN OLARAK VE BESİN YAPIMINDA...
Likenler
Likenlerle ilgili ilk bilgilere, mitolojide rastlıyoruz. Günümüzde "Bryoria fremontii" olarak adlandırılan liken türü, "Coyota" söylencesiyle karşımıza çıkar. Söylenceye göre, Coyota oğluyla ormanda yürürken, ölü taklidi yapan kuğulara rastlar. Oğlunu bu kuğulara bağlayıp, yüksek bir çam ağacına çıkar. Ancak, o ağacın üstündeyken, kuğular uçmaya başlar ve oğlunu da götürür. Coyota ağaçtan atlamak ister, ama uzun saçları ağacın dallarına dolandığı için kıpırdayamaz. Bunun üzerine bir süre boşlukta sallanır, sonra bıçağıyla saçlarını keser ve aşağı iner. Yere indikten sonra, ağaçtaki saçlarına bakıp şöyle der:
"Benim değerli saçlarım, ziyan olmayacaksınız; bundan sonra, insanlar tarafından toplanacaksınız ve yaşlı kadınlar, sizden yiyecek yapacak…"
Gerçekten de saç görünümünde ağaçlardan sarkan"Bryoria fremontii" türü, besin olarak tüketilen başlıca likenlerdendir.
Likenlerin Besin Olarak Kullanımı
Alg-mantar ortak yaşamının ürünü olan likenler, salgıladıkları özgün sekonder bileşikler sayesinde, gerek tıbbi açıdan, gerekse besin değeriyle önem kazanır. Doğanın önemli canlılarından olan likenlerin, sayısız kullanım alanlarından biri de besin maddesi olarak yararlanılmasıdır. Bu amaçla kullanılan bazı liken türlerini kısaca tanıyalım...
Kıvrıksaç (Alectoria ochroleuca [Schrank] A.Massal.)
İzlandalikeni (Cetraria islandica [L.] Ach.)
Zenginboynuz (Cladonia mitis Sandst.)
Yıldızlıboynuz (Cladonia stellaris [Opiz] Pouzar&Vézda)
Karlikeni (Flavocetraria nivalis [L.]Kärnefelt&Thell)
Bu liken türlerinin,kuru ağırlığının%82’sini glukoz oluşturur. Türler bu özelliğiyle, zor zamanlarda enerji verici olarak kullanılmış ve önem kazanmıştır. Örneğin, Sovyetler Birliği’nde, İkinci Dünya Savaşı boyunca halk, bu likenlerden glukoz oranı yüksek pekmez yapıyordu. Bu pekmez, o dönemde nadir bulunan ve çoğunlukla ordu için kullanılan şeker pancarı, patates, tahıl vb besin maddelerinin yerini tutuyordu.
İzlandalikeni(Cetraria islandica [L.] Ach.)
Bu tür, yemeğin üzerine tatlı olarak yenirdi. Eskimolar, bu likeni kış aylarında tüketmek üzere depolardı.
Meşeyosunu (Evernia prunastri [L.] Ach.)
Itırlikeni (Pseudevernia furfuracea [L.] Zopf.)
Meşeyosunu ve Itırlikeni türleri, eski Mısır’da, temel besin maddesi olan ekmek yapımında kullanıldığı için önemliydi. Mısır’dan,Ege adalarına da sevk ediliyordu. Bu türler ülkemizde, jöle yapımında kullanılır.
Ciğerlikeni (Lobaria sp.)
Bu liken cinsinin türleri, herhangi bir işleme gerek duyulmaksızın, doğrudan yenebilme özelliğine sahiptir. Ciğerlikeni (Lobaria pulmonaria [L.] Hoffm.)türü, acı bira yapımında da kullanılırdı.
"Parmelia sp."
"Rimeliaxsp."
"Parmelia sp." cinsinin pek çok türü, özellikle "Parmelia abessinica" ve"Parmelia santialgelia" türleri ile "Rimelia sp." cinsinin türleri, Hindistan’da yiyecek olarak değerlendirilen başlıca likenlerdir. Bu likenler, günlük hayatta sık kullanılan, önemli besin maddeleridir. Özellikle köri yapımında ve geleneksel yemek harcı hazırlanmasında yararlanılır.
Göbeklikeni (Umbilicaria sp.)
Besin olarak kullanılan, en önemli liken cinsidir. Japonya’da çorba, salata vb yiyecekleri tatlandırmak için kullanılır.
Hayvansal Besin Olarak Kullanımı
Likenler, kedi, köpek, koyun, keçi, inek, domuz vb pek çok hayvan türüne,yem olarak kullanılır ve bu amaçla toplanıp saklanır.
Bazı liken türleri, bazı hayvanlar için önemli besin malzemesidir.
Sarısaç (Alectoria sarmentosa [Ach.] Ach.)
Beyaz kuyruklu geyikler için yem olur.
Odunsaç (Bryoria fremontii)
Sincaplar için hem yiyecek, hem de yuva yapma malzemesidir.
İzlandalikeni (Cetraria islandica [L.] Ach.)
Çeşitli hayvanlar tarafından tüketilir.
İkinci Dünya Savaşı sırasında, hayvanların beslenmesinde kullanıldı.
Kadehlikeni (Cladonia sp. Hill. exBrowne)
Çeşitli hayvanlar tarafından tüketilir.
Geyiklikeni (Cladonia rangiferina [L.] F.H.Wigg.)
Ren geyiklerinin önemli besin kaynağıdır.
Kızılciğer (Lobaria linitaAch. Rabenh.)
Alaska’daki dağ keçilerinin besin maddesidir.
Likenlerle beslenen geyikler, yedikleri likenleri sindirebilmek için, midelerinde 'lichenose' adlı özel bir enzim üretir.
Likenlerle beslenen ineklerin, süt veriminin arttığı saptanmıştır.
Çöllerde veya suyun yetersiz olduğu bölgelerde, kaktüsler üzerindeki likenlerde biriken kırağıları yiyen hayvanlar, bu sayede su ihtiyaçlarını giderebilir.
