Karmaşıklık (devam 2)
Covid dönemi öncesi JIT ( just in time ) çalışma, yalın yönetim, 6 sigma...vs gibi yönetim modellerinin iş dünyasında özellikle tedarik zinciri yönetimi yapan sektörlerde ne kadar heyecanla karşılandığını, haftalar süren eğitimlerle çalışanların daha fazla ve doğru optimizasyon yapabilmenin kurallarını öğrendiklerini hatırlayalım. Bu yönetimsel modeller, tahmin edilebilir bir gelecek öngörüsü üzerine inşa edilmiş matematiksel bir yaklaşım içermekle kalmamış aynı zamanda rasyonel bir analitik bakış perspektifi de içermektedir (aynı hatalar bugün agile ve design thinking başlıklarında tekrar edilmektedir).
Covid döneminde bu modellerle yapılan 30 yıllık verimlilik kazançlarının 1 ay içinde kaybedildiğini ve eksiye geçildiğini gördük. Çin'den kaynaklanan tedarik sıkıntıları nedeniyle birçok ülke maske tedariğinde bile aylarca sıkıntılar yaşarken, devlet başkanlarının özel jetleri ilaç nakliyesi için havalanmak zorunda kaldılar. Şu an için virüsten korunmanın yolu 200 yıl öncesi başvurulan maske takmak ve ellerini iyice yıkamak dışında gelişebilmiş değil. Henüz güvenilir bir aşı,ilaç ve evde yapılabilir testten uzak durumdayız. Peki tüm bu güvenilir modeller niçin iflas etti ?
Bir sistemin karmaşıklığı, sistemi oluşturan alt-sistemlerin birbirileriyle olan etkileşimlerinin bilgi olarak ifade edilmesiyle ölçülür. Bu bilgi miktarı arttıkça durum daha da karmaşık bir hal alır zira sistem bir bütün olarak da alt-sistemlerinden farklı davranışlar sergileyebilir. Örneğin bir karınca kolonisinin davranışları ve içinde bulundukları koşullara verdiği tepkiler, bir karıncayı ortamdan izole edip inceleyerek edinilen bilgiden tamamen bağımsızdır. Bu örneği tedarik zincirine uygularsak, yapılan optimizasyon çalışmalarının ve onu modelleyen kavramların, olasılığı düşük ancak etkisi yüksek bir olay karşısında nasıl kırılganlaştığını anlayabiliriz. Karmaşık sistemlerin denge koşullarında karışık bir sistem kılığına bürünmesi, planlamacıları dünyanın sonsuz bir doğrusal düzende yol aldığını düşünmeleri yönünde cesaretlendirmiştir. Gerçekte ise karmaşıklık, düzen içinde düzensizlik ve düzensizlik içinde düzen olarak karşımıza çıkabilir, bunu da gelecek yazılarda görelim...
