Yabancı El Sendromu Nedir? Neden Olur? Belirtileri Nelerdir?
Yabancı el sendromu, kişinin bağımsız hareket etmeye başlayan elinin kontrolünü kaybettiği ilginç bir nörolojik rahatsızlıktır. Hastalıkta bir elin istemsiz, kompleks ve hedefe yönelik aktivitesi söz konusudur. Etkilenen el zayıf değildir ve normal kuvvetini korur, ancak bilişsel kontrol veya farkındalık olmadan istemsiz olarak hareket edebilir. Dr. Strangelove sendromu olarak da bilinir. Stanley Kubrick’in 1964 tarihli filminde Dr. Strangelove isimli karakterlerde yabancı el sendromu bulunduğu için bu isimle de anılır. Bununla birlikte son zamanlarda “Yabancı el” terimi daha yaygın olarak tercih edilir. Sendromun varlığından söz edilebilmesi için uzvun başkasına aitmiş gibi davranması, kendisine ait bağımsız bir iradeye sahip olmasının yanı sıra gözlemlenebilir istemsiz motor aktivitesinin bulunması gerekir.
Yabancı el sendromunun; epilepsi tedavisi için yapılan korpus kallozum ameliyatı sonrası, beyin hasarı, beyin tümörleri, anevrizmalar, beynin dejeneratif hastalıkları ve nadiren de inmeden sonra geliştiği bildirilmiştir. Korpus kallozum, hemisfer olarak adlandırılan iki beyin yarım küresini birbirine bağlayan ve aralarında iletişim sağlayan beyin bölgesidir. Bu yapının dirençli epilepsinin tedavisi için ameliyatla kesilmesi gerekebilir. Pıhtı nedeniyle beyin damar tıkanıklığına bağlı inmenin bir tezahürü olarak yabancı el sendromu, literatürde bildirilen birkaç vaka ile sınırlı oldukça nadirdir rastlanan bir durumdur.
Yabancı el sendromlu hastalarda beyin aktivitesini incelemek için fonksiyonel MRG kullanılmıştır. Normal bireylerde, fonksiyonel MRG'de motor aktivitenin başlatılması için çoklu geniş sinir ağlarının aktivasyonu gözlemlenir. Yabancı el sendromlu hastalarda ise sadece tek bir bölgede izole aktivasyon vardır.
Yabancı El Sendromu Nedir?
Yabancı el sendromu, bir elin kişinin iradesi dışında kendi isteğiyle hareket etmesine neden olan nadir bir nörolojik durumdur. Ellere göre daha az yaygın olsa da bazen bacakta da görülebilir. Sadece bir kol ya da bacakta ortaya çıkar. Yabancı el sendromunda el, kişinin iradesi altında değildir ve kendine ait merkezi sinir sistemine sahipmiş gibi hareket eder. Etkilenen el, ataklar sırasında sahibine yabancı birisine aitmiş gibi gelir ve kişinin kontrolü dışında hareket eder. Nesneleri toplama, yüze dokunma ve hatta giyinme veya soyunma gibi normal hareketlerin tümü yabancı elin özellikleri olabilir. Ayırt edici özellik ise bu “düzenli” el hareketlerinin kişinin kontrolü dışında, istenmeyen ve beklenmedik şekilde ortaya çıkmasıdır.
Hastalık, çocuklarda da görülebilmesine rağmen daha sık olarak yetişkinlerde ortaya çıkar. Tıp literatüründe Dr. Strangelove sendromu, Strangelovian eli veya anarşik el olarak da adlandırılır. İlk olarak 1909 yılında tanımlanmıştır. Genellikle sol eli ya da baskın olmayan eli etkiler. Birkaç vakada, yabancı elin bireye zarar vermeye çalıştığı saptanmıştır. Bazı insanların yabancı ellerine isim verdiği de görülmüştür.
Yabancı El Sendromu Tipleri Nelerdir?
Frontal ve kallozal olmak üzere İki tip yabancı el sendromu tanımlanmıştır. Frontal tip, kişinin baskın elinde bulunur ve nesneleri kavrama, dokunma ve cisimlerin manipülasyonu ile ilişkilidir. Beyinin baskın yarım küresi ve ön korpus kallozumdaki bir hasarın sonucu olarak ortaya çıkar. Kallozal tip, ise iki el arasında çatışma ile karakterizedir ve beyinde sadece bir tarafta korpus kallozum ön kısmında hasar mevcuttur.
Yabancı El Sendromu Neden Olur?
Yabancı el sendromu çeşitli faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bazı insanlarda felç, travma veya tümörün ardından yabancı el sendromu gelişebilir. Bazen ise kanser, nörodejeneratif hastalıklar ve beyin anevrizmaları ile ilişkilendirilir. Yabancı el sendromu beynin iki yarım küresini birbirinden ayıran cerrahi uygulamaların bir sonucu da olabilir. Bu cerrahi işlem korpus kallozum adı verilen yapı boyunca bir kesiyi içerebilir. Korpus kallozum, beyin yarım kürelerini ayırır ve iki taraf arasındaki iletişime izin verir. Epilepsi tedavisi için yapılan bu tarz ameliyatlar, bazen beyni etkileyerek yabancı el sendromu gibi istenmeyen sonuçlara zemin hazırlayabilir. Farklı beyin yaralanmaları, yabancı el sendromunun farklı alt tiplerine neden olur. Örneğin, beyin yaralanması ile korpus kallozum zarar görebilir ve buna bağlı kallozal yabancı el sendromu gelişebilir. Sağ elini kullanan bir insanda böyle bir yaralanma, sol elin kasıtlı hareketlerine yol açarken, beynin ön lobundaki bir yaralanma ise baskın sağ eldeki kavrama ve diğer amaca yönelik hareketleri tetikleyebilir (fronal tip). Düğmeleri açmak veya birşey yırtmak gibi daha karmaşık el hareketleri gösteren yabancı el genellikle beyin tümörleri, anevrizmalar veya felçlerle ilişkilidir.
Beyin taramaları, yabancı el sendromlu kişilerde beynin motor hareketlerden sorumlu bölgesinde izole aktiviteler olduğunu göstermektedir. Bunun korteksteki lezyonlar veya hasardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu lezyon ya da hasar istemli planlama sistemlerini etkileyerek kendiliğinden hareketlere neden olabilir.
Yabancı El Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Yabancı el sendromunun en belirgin semptomu, elin bağımsız olarak hareket etmesi ve bu durumun kişi tarafından kontrol edilememesidir. Etkilenen el istemsiz olarak hareket edebilir ve hedefe yönelik görevler ve eylemler gerçekleştirebilir. El, sanki başkası tarafından kontrol ediliyornuş ya da kendine ait bir zihini varmış gibidir. Kişinin yüzüne dokunabilir, bir gömleği ilikleyebilir veya bazen art arda veya takıntılı bir şekilde nesnelere dokunabilir. Ayrıca, diğer elin yeni açtığı bir çekmeceyi kapatmak veya henüz yeni açtığı bir gömleğin düğmelerini iliklemek gibi karşıtlıklarda bulunabilir. Yabancı el kooperatif değildir ve hatalı eylemler gerçekleştirebilir veya beynin verdiği komutları yerine getirmede başarısız olabilir. Yabancı el sendromunda diğer bazı hastalıklarda ortaya çıkabilen ve ilgili uzvun sahibi tarafından reddedilmesi gibi bir durum söz konusu değildir.
Yabancı El Sendromu Tanısı Nasıl Konulur?
Teşhisi zor olabilir; çünkü yabancı el sendromu, tıp literatüründeki vaka raporlarına göre, gerçekten psikiyatrik bir bileşeni olmayan saf nörolojik bir hastalıktır. Teşhis aşaması kafa karıştırıcı olabilir, çünkü psikiyatrik bozukluklar ve davranışsal sorunlara bağlı olarak gelişebilen benzer şikâyetler, hastalar arasında yabancı el sendromundan çok daha yaygındır. Belirtilerin psikiyatrik mi yoksa nörolojik hasar kaynaklı mı olduğunun ayırt edilmesi zaman alıcı olabilir. Ayırıcı tanıda diğer herhangi bir durumla karıştırmamak için dikkatli bir gözlem ve değerlendirme yapılması gereklidir.
Yabancı El Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Yabancı el sendromunun kesin bir tedavisi yoktur. Bilim adamları belirtileri azaltmak için tedaviler üzerinde çalışmaya devam etmektedir. Beyin hastalığı veya felçten sonra yabancı el sendromu olan kişiler bir süre sonra iyileşebilir. Bununla birlikte, iyileşme nörodejeneratif hastalıkları olan kişiler için daha az olasıdır.
Hastalığın kesin tedavisi olmasa da belirtileri bir dereceye kadar yönetilebilir. Semptomlar, botulinum toksini (Botox) ve nöromüsküler bloke edici ajanlar gibi kas kontrol tedavileri kullanılarak kısmen tedavi edilebilir veya yönetilebilir. Ayna kutusu terapisi, bilişsel terapi teknikleri ve öğrenme görevi davranış terapileri; semptomları yönetmede yardımcı olabilir.
Görsel-uzamsal koçluk teknikleri, ergoterapi ve fizik tedavi de yardımcı olabilir. Bazen kişiler yabancı ellerini bacaklarının altında tutarak ya da üzerine oturarak sınırlamaya çalışır. Kişinin kendisinin veya başka bir kişinin, ilgili uzva eylemleri durdurması için sözlü komutlar vermesi tedaviye yardımcı olabilir. Ancak, bu yöntem uzun süreli sonuçlar vermeyebilir.
Yabancı el ile ilgili herhangi bir semptom yaşayanlar, bu durumla başa çıkabilmek için mutlaka doktorlarını düzenli olarak ziyaret etmelidir. Doğru bir teşhis, hastanın yaşadığı rahatsızlığı azaltmaya yardımcı olacaktır. Doktor, semptomları yönetmek için kişisel ihtiyaçlara göre uygun bir tedavi planı hazırlayacaltır.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4059570/
https://www.healthline.com/health/alien-hand-syndrome
https://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=12655
https://n.neurology.org/content/67/12/E21
https://www.neurologytimes.com/articles/alien-hand-syndrome
