Ruminant Hayvanlarda Sıcaklık Stresi ve Mücadele Yöntemleri
RUMİNANT (GEVİŞ GETİREN HAYVANLARDA) SICAKLIK STRESİ ve MÜCADELE YÖNTEMLERİ
Ruminant (geviş getiren) hayvanlar günümüzde dünya genelinde eti, sütü, yapağısı ve daha bir çok ürünü nedeni ile yetiştirilmekte olan hayvanlardır. Ülkemizde de Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Ruminant hayvanlar kuru ot, silajlar, dane yemler gibi besin maddelerini tüketerek bu besin maddelerinden et, süt, yapağı gibi çok kıymetli ürünler üretmektedirler.
Sıcaklık stresi gerek ruminant hayvanlar ve gerekse de diğer birçok hayvan grupları için ekonomik kayıplara neden olan ve hatta ölümlerle dahi sonuçlanabilen bir çevresel etkidir.
Ruminant hayvanlar genel olarak + 25 santigrat derece ve üzerinde sıcaklık stresinin etkilerini göstermeye başlarlar. Tabiki sıcaklık stresinde tek neden hava sıcaklığı değildir. Hava sıcaklığı kadar ortamın bağıl nemi de önemlidir. Şöyle ki; +35 santigrat derecede % 20 bağıl nemde hayvan hafif stres altında iken yine + 35 santigrat derecede % 75 bağıl nemde hayvan çok şiddetli stres altına girmektedir.
Sıcaklık stresine maruz kalan bir ruminant hayvanda genel olarak görülen semptomlar şunlardır;
1) Sürekli ayakta durma isteği. Bu sayede karın bölgesi altından geçen hava akımı ile serinlemeye çalışmaktadır.
2) Hızlı ve derin soluk alıp vermek. Karın boşluğunun tıpkı bir körük gibi hareket etmesi.
3) Ağzını aşağı doğru tutup, dili dışarıda olacak şekilde soluk alıp vermek. Bu esnada ağzından tıraş köpüğü benzeri tükürük salgısı dökülür ki tükürük salgısı içinde tampon (buffer) etkili Sodyum Bi Karbonat ihtiva etmektedir. Bu da hayvanın mide ve ayak sağlığı açısından çok yarayışlı bir maddedir.
4) Yem yeme isteğinde düşme, kuru madde tüketimi miktarında azalma
5) Suluk başında çak kalabalık gruplar halinde bekleme veya suluklardaki suya kafa daldırma gibi serinlemeye yönelik eylemler yapma
6) Depresif ve gergin bir dış görünüş, genel bir huzursuzluk hali
Temel olarak yukarıda sıralamaya çalıştığım bu semptomların neticesinde aşağıda açıklamaya çalıştığım sonuçlar gözlenmektedir.
1) Yem tüketimi ve kuru madde tüketiminin düşmesi neticesinde hayvanın gerek süt ve gerekse de et veriminin düşmesi, ekonomik kayıplar görülmektedir.
2) Hayvanın stres nedeni ile bağışıklık sistemi zayıflamakta bu da çeşitli hastalık etkenlerinin daha hızlı ve sert etkiler göstermesine ve sonuçta hayvanın çok kolay hastalanmasına neden olmaktadır.
3) Sürekli ayakta durma sonucunda özellikle ayakta bulunan vasküler (damar) sistemi zarar görmekte ve özellikle kılcal damarlarda patlamalar neticesinde ayak problemlerinin görülme sıklığı artmaktadır. Bu da yine şiddetli canlı ağırlık kayıplarına ve verim düşmesine yani ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
4) Hayvan mide ve ayak sağlığı için çok önemli bir koruyucu ürün olan Sodyum Bi Karbonat'ı tükürük yolu ile boşa harcadığı için gerek sindirim ve gerekse de ayak problemlerinde artış ve dolayısı ile verim ve ekonomik kayıplar görülmektedir.
Peki sıcaklık stresinin olumsuz etkilerini azaltmak için ne yapabiliriz. Başlıca önlem maddeleri aşağıda sıralanmaktadır;
1) İşletme içerisindeki sıcaklığı düşürmek maksadı ile fan veya vantilatör tarzı serinletme üniteleri kullanımı faydalı olacaktır.
2) Tek başına ventilasyon çok etkili olmadığı için hayvanların yem kilitlerinin üzerine sulama sistemleri kurularak hayvanların ense bölgesinden başlayarak tüm sırtı boyunca su püskürtülmesi evoporasyon yöntemi ile serinlemeye yardımcı olacağı için çok faydalı olacaktır.
3) Ahır içinde barındırma sıklığını düşük tutmakta hayvanların daha serin kalmasına yardımcı olacaktır.
4) Yaz döneminde kaliteli kaba yemlerle besleme ve konsantre yemlerde de kaliteli ham maddeleri tercih etmek hayvanın ihtiyaç duyduğu besin maddelerini almasına yardımcı olacaktır.
5) Yemleme ve sağım saatlerini günün serin saatlerine almak faydalı olacaktır.
6) Yaz döneminde akşam yemlemesinde porsiyon oranını gündüz yemlemesine göre artırmak geceleri daha serin olduğu için tüketimi olumlu etkileyecektir.
7) TMR (Toplam Karışım Yeme) Rasyona bir miktar su ilavesi yemi nemlendirip yumuşattığı için tüketime katkı sağlayacaktır.
8) Gezinti alanları gibi direk güneş ışığına maruz kalınan yerlerde sundurma sistemi faydalı olacaktır.
9) Yaz döneminde rasyon enerjisini arpa, mısır ve buğday gibi nişasta kaynaklarından almaktansa yağ kaynaklı enerji kullanımına yönelmek faydalı olacaktır.
10) Tampon (buffer) ürünler kullanımı örneğin; Sodyum Bi Karbonat, Magnezyum Oksit, Potasyum Karbonat, Canlı Maya, Sodyum Klorür (Tuz), Kalsiyum Karbonat (Mermer Tozu) gibi yem katkı maddelerinin rasyona ilavesi sıcaklık stresinin azaltılmasında faydalı olacaktır.
Saygılarımla...
Ziraat Yüksek Mühendisi
Profesyonel Çiftlik Danışmanı
Hayvan Besleme ve Sürü Yönetimi Uzmanı
Cemali TOPRAK
